NIPT (آزمایش غربالگری غیرتهاجمی قبل از تولد) | آزمایش سل فری | cffDNA | Cell Free Fetal DNA

NIPT یا آزمایش غربالگری غیرتهاجمی قبل از تولد که گاهی اوقات غربالگری غیرتهاجمی پیش از تولد (NIPS) نامیده می شود، روشی برای تعیین خطر تولد جنین با ناهنجاری های ژنتیکی خاص است. این آزمایش قطعات کوچکی از DNA را که در خون زن باردار در گردش است، تجزیه و تحلیل می کند.

اسامی دیگر:

• NIPS
• Non-Invasive Prenatal Testing
• NIPT
• Cell-Free Fetal DNA
• cffDNA
• cfDNA
• Cell-Free DNA
• Cell-Free DNA Prenatal Screen for Fetal Aneuploidy

چرا و با چه هدفی آزمایش NIPT یا سل فری درخواست می شود؟

آزمایش NIPT (تست غیر تهاجمی قبل از تولد) به چند دلیل مهم در مراقبت های دوران بارداری درخواست می شود:

• تشخیص ناهنجاری های کروموزومی: هدف اولیه NIPT غربالگری ناهنجاری های کروموزومی رایج در جنین است، مانند:
  – تریزومی 21 (سندرم داون)
  – تریزومی 18 (سندرم ادواردز)
  – تریزومی 13 (سندرم پاتائو)
  – ناهنجاری های کروموزوم جنسی (مانند سندرم ترنر، سندرم کلاین فلتر)
• تشخیص زودهنگام: NIPT می تواند این ناهنجاری های کروموزومی را در اوایل هفته دهم بارداری تشخیص دهد و اطلاعات اولیه را به والدین باردار ارائه دهد. NIPT دارای میزان دقت بالایی در تشخیص ناهنجاری های کروموزومی است، با نرخ مثبت کاذب پایین در مقایسه با تست های غربالگری سنتی مانند غربالگری سرم مادر.NIPT دارای میزان دقت بالایی در تشخیص ناهنجاری های کروموزومی است، با نرخ مثبت کاذب پایین در مقایسه با تست های غربالگری سنتی مانند غربالگری سرم مادر.
• ماهیت غیر تهاجمی: NIPT غیر تهاجمی است و شامل خونگیری ساده از مادر است. این امر آن را نسبت به روش‌های تهاجمی مانند آمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از پرزهای کوریونی (CVS) ایمن‌تر می‌کند، که خطر کمی سقط جنین را به همراه دارد.
• ارزیابی ریسک شخصی: NIPT یک ارزیابی ریسک شخصی بر اساس تجزیه و تحلیل DNA جنین بدون سلول (cffDNA) در گردش در جریان خون مادر ارائه می دهد. این به ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی اجازه می دهد تا مشاوره هدفمند و آزمایشات بعدی را برای بارداری های پرخطر ارائه دهند.
• تعیین جنسیت جنین: NIPT همچنین می تواند جنسیت جنین را تعیین کند، که می تواند برای خانواده هایی که در معرض خطر بیماری های ژنتیکی مرتبط با جنسی هستند یا به دلایل شخصی مهم باشد.

به طور کلی، از NIPT درخواست می شود تا اطلاعات ارزشمندی در مورد سلامت جنین خود در اوایل بارداری به والدین باردار ارائه دهد که امکان تصمیم گیری آگاهانه و مراقبت های مناسب دوران بارداری را فراهم می کند.

چه زمانی آزمایش NIPT یا سل فری بایستی انجام شود؟

آزمایش NIPT (آزمایش غیر تهاجمی قبل از تولد) یا سل فری معمولاً بین هفته 10 و 13 بارداری انجام می شود. این زمان بندی مهم است زیرا امکان تشخیص دقیق DNA جنین بدون سلول (cffDNA) در جریان خون مادر را فراهم می کند، که برای تجزیه و تحلیل ژنتیکی استفاده می شود.

در مورد علائم، توجه به این نکته مهم است که NIPT یک آزمایش غربالگری است و معمولاً تنها بر اساس علائم انجام نمی شود. در عوض، معمولاً به عنوان بخشی از مراقبت‌های معمول قبل از تولد برای گروه‌های خاصی از افراد باردار توصیه می‌شود، مانند کسانی که در معرض خطر بالاتری برای ناهنجاری‌های کروموزومی هستند یا شرایط پزشکی خاصی دارند که نیاز به آزمایش ژنتیکی دارند.

در اینجا چند سناریو وجود دارد که ممکن است NIPT توصیه شود:

• افزایش سن مادر: زنانی که در زمان زایمان 35 سال یا بیشتر هستند در خطر بالاتری برای ناهنجاری های کروموزومی در جنین در نظر گرفته می شوند و ممکن است NIPT بدون توجه به علائم توصیه شود.
• بارداری قبلی با ناهنجاری کروموزومی: اگر بارداری قبلی دارای ناهنجاری کروموزومی بود، ممکن است NIPT در حاملگی های بعدی توصیه شود.
• یافته های غیر طبیعی سونوگرافی: اگر سونوگرافی ناهنجاری های خاصی را نشان داد که نشان دهنده ناهنجاری کروموزومی است، ممکن است NIPT توصیه شود.
• سابقه خانوادگی شرایط ژنتیکی: اگر سابقه خانوادگی بیماری های ژنتیکی خاص وجود داشته باشد، ممکن است NIPT برای ارزیابی خطر آن شرایط در جنین توصیه شود.
• نگرانی یا ترجیحات مادر یا والدین: در برخی موارد، والدین آینده ممکن است بر اساس ترجیحات یا نگرانی های شخصی، NIPT را انتخاب کنند، حتی در صورت عدم وجود علائم خاص یا عوامل خطر.
• شناسایی ریسک توسط پزشک: هنگامی که پزشک میزان خطر ابتلای یک زن باردار (جنین) به اختلال کروموزومی، مانند سندرم داون (تریزومی 21)، سندرم ادواردز (تریزومی 18)، یا سندرم پاتاو (تریزومی 13) را ارزیابی کند.

مهم است که با ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود در مورد زمان‌بندی و نشانه‌های مناسب برای NIPT بر اساس شرایط فردی، سابقه پزشکی و هرگونه نگرانی که ممکن است در طول بازدیدهای مراقبت‌های دوران بارداری خود داشته باشید، صحبت کنید.

آمادگی قبل از انجام آزمایش NIPT یا سل فری:

به آمادگی خاصی نیاز ندارد

چه چیزی در آزمایش NIPT یا سل فری مورد بررسی قرار می گیرد؟

در دوران بارداری، جریان خون مادر حاوی ترکیبی از cfDNA است که از DNA ی سلول‌های مادر و سلول‌های جفت تشکیل می شوند. جفت بافتی در رحم است که جریان خون جنین را به مادر وصل می کند. این سلول ها در طول بارداری به جریان خون مادر ریخته می شوند. DNA سلول های جفت معمولاً مشابه DNA جنین است. تجزیه و تحلیل cfDNA از جفت فرصتی برای تشخیص زودهنگام برخی از ناهنجاری های ژنتیکی بدون آسیب رساندن به جنین فراهم می کند.

برخلاف اکثر DNAها که در داخل هسته سلول یافت می شوند، این قطعات شناور آزاد هستند و در داخل سلول نیستند و به همین دلیل DNA بدون سلول (cfDNA) نامیده می شوند. این قطعات کوچک معمولاً حاوی کمتر از 200 نوکلئوتید DNA (جفت باز) هستند و زمانی بوجود می آیند که سلول ها می میرند و تجزیه می شوند و محتویات آنها از جمله DNA در جریان خون آزاد می شود.

آزمایش غربالگری غیرتهاجمی قبل از تولد (NIPT) به تعیین خطر ابتلای نوزاد در حال رشد (جنین) یک زن باردار به اختلال کروموزومی کمک می کند. این یک آزمایش تشخیصی نیست، به این معنی که نمی تواند به طور قطعی بگوید که آیا کودک شما به این ناهنجاری ها مبتلا است یا خیر. اگر NIPT افزایش خطر یک اختلال کروموزومی خاص را نشان دهد، آزمایش تشخیصی با نمونه برداری از پرزهای کوریونی (CVS) یا آمنیوسنتز برای ایجاد تشخیص واقعی توصیه می شود.

NIPT نوعی ماده ژنتیکی به نام DNA بدون سلول (cell free DNA) را ارزیابی می‌کند که توسط سلول‌های جفت آزاد می‌شود و در طول بارداری در خون مادر گردش می‌کند. cfDNA جفت به طور کلی ساختار ژنتیکی نوزاد (جنین) در حال رشد را منعکس می کند. NIPT اختلالات کروموزومی را در cfDNA جفت تشخیص می دهد و می تواند در اوایل هفته دهم بارداری به بعد انجام شود.

اگرچه شباهت‌های زیادی بین نسخه‌های مختلف NIPT وجود دارد، اما آزمایشگاه‌ها ممکن است گزینه‌های انتخابی یا انصرافی را برای مواردی مانند کروموزوم‌های جنسی یا میکرودلیشن ارائه دهند. مهم است که با پزشک خود در مورد اینکه کدام آزمایش برای شما توصیه می شود صحبت کنید. NIPT ممکن است موارد زیر را بررسی کند:

وجود کروموزوم های اضافی (تریزومی) مانند:

• سندرم داون (تریزومی 21) – تریزومی 21 که به عنوان سندرم داون نیز شناخته می شود، یک بیماری ژنتیکی است که توسط یک کروموزوم اضافی ایجاد می شود. بیشتر نوزادان از هر والدین 23 کروموزوم به ارث می برند که در مجموع 46 کروموزوم است. با این حال، نوزادان مبتلا به سندرم داون، به جای جفت معمول، در موقعیت 21 دارای سه کروموزوم هستند. سندرم داون شایع ترین سه تریزومی است که توسط NIPT غربالگری می شود. در حالی که همه افراد مبتلا به سندرم داون ویژگی های خاصی دارند، شدت این ویژگی ها می تواند بسیار متفاوت باشد.
• سندرم ادواردز (تریزومی 18): تریزومی 18 که سندرم ادواردز نیز نامیده می شود، یک بیماری کروموزومی است که با ناهنجاری در بسیاری از قسمت های بدن همراه است. افراد مبتلا به تریزومی 18 اغلب قبل از تولد رشد آهسته (تأخیر رشد داخل رحمی) و وزن کم هنگام تولد دارند.
• سندرم پاتاو (تریزومی 13): سندرم پاتو یک اختلال ژنتیکی نادر جدی است که به دلیل داشتن یک نسخه اضافی از کروموزوم 13 در برخی یا همه سلول های بدن ایجاد می شود. تریزومی 13 نیز نامیده می شود.هر دو کمتر از سندرم داون و معمولاً بسیار شدیدتر هستند. بسیاری از نوزادان مبتلا به سندرم ادواردز یا پاتو تا سال اول زنده نمی مانند.
  • اختلالات کروموزوم جنسی – برخی از افراد انتخاب می کنند کروموزوم های جنسی را غربالگری کنند تا جنسیت مورد انتظار کودک خود را بدانند، اما اختلالات کروموزوم جنسی نیز وجود دارد، مانند سندرم ترنر، سندرم کلاین فلتر و سندرم XXX که ممکن است شناسایی شوند.
  • سندرم‌های میکرودلیشن (Microdeletion syndromes) – اگرچه توسط دستورالعمل‌های حرفه‌ای توصیه نمی‌شود، اما برخی از آزمایشگاه‌ها غربالگری را برای مجموعه‌ای از اختلالات ناشی از بخش‌های کوچک از دست رفته کروموزوم‌های خاص، به نام سندرم‌های حذف میکرو، ارائه می‌دهند. وقتی بخش‌های کروموزومی از دست می‌رود، تفاوت در مقدار اطلاعات کروموزومی موجود، رشد کودک را تغییر می‌دهد و باعث ایجاد ویژگی‌های این اختلالات می‌شود. به استثنای سندرم DiGeorge (همچنین به آن سندرم حذف 2 نیز گفته می شود)، سایر شرایط بسیار نادر هستند و توانایی تست برای شناسایی صحیح میکرودلیشن ها نامشخص است.
    

    عوامل مداخله گر در آزمایش NIPT یا سل فری:

    • بارداری چند قلو: یکی از چالش های اصلی بارداری چند قلویی این است که ممکن است نسبت بیشتری از DNA مادر در گردش خون مادر وجود داشته باشد که می تواند DNA جنین را رقیق کند و به طور بالقوه بر دقت NIPT تأثیر بگذارد.
    • دارای شاخص توده بدنی 30 یا بالاتر (چاقی): به این دلیل است که چاقی مادر ممکن است با نسبت بیشتری از DNA مادر در جریان خون مادر همراه باشد که می تواند DNA جنین را پنهان یا رقیق کند و تشخیص آن را دشوارتر کند.
    • بارداری از طریق تخمک اهدایی: از آنجایی که DNA جنین در حاملگی اهداکننده تخمک از سلول های خود مادر مشتق نمی شود، ممکن است غلظت DNA جنین در گردش خون مادر نسبت به بارداری طبیعی کمتر باشد. این به طور بالقوه می تواند بر دقت NIPT تأثیر بگذارد، به ویژه برای برخی از ناهنجاری های کروموزومی که نیاز به نسبت بیشتری از DNA جنین برای شناسایی دارد.
    • بارداری کمتر از هفته 10
    • داروهای رقیق کننده خون (مانند آسپیرین)
    • سن حاملگی: NIPT زمانی که بین هفته های 10 و 13 بارداری انجام شود بیشترین دقت را دارد. انجام آزمایش خیلی زود یا خیلی دیر در بارداری می تواند بر قابلیت اطمینان نتایج تأثیر بگذارد.
    • سندرم ناپدید شدن دوقلو (Vanishing Twin Syndrome): در مواردی که در ابتدا بیش از یک جنین وجود دارد (مثلاً دوقلوها) اما بعد از مدتییک جنین دیگر وجود ندارد (سندرم ناپدید شدن دوقلو)، نتایج NIPT می تواند تحت تأثیر قرار گیرد که منجر به مثبت کاذب یا منفی کاذب شود.
    • موزائیسم: NIPT ممکن است موزائیسم کروموزومی را که در آن سلول هایی با ساختار ژنتیکی متفاوت در یک فرد وجود دارد، تشخیص ندهد. این می تواند منجر به اختلاف بین نتایج NIPT و نتایج آزمایش های تشخیصی تهاجمی مانند آمنیوسنتز یا CVS شود.
    • کسر جنین (Fetal Fraction): Fetal Fraction به درصد DNA جنین بدون سلول (cffDNA) در جریان خون مادر اشاره دارد. کسر جنینی کمتر می تواند حساسیت NIPT را کاهش دهد و ممکن است منجر به نتایج غیرقطعی شود.
    • سرطان مادر یا پیوند عضو: شرایطی مانند سرطان مادر یا پیوند عضو می تواند قطعات DNA اضافی را در جریان خون مادر وارد کند که به طور بالقوه بر نتایج NIPT تأثیر می گذارد.
    • ناهنجاری های جفتی: برخی ناهنجاری های جفتی می توانند بر آزاد شدن DNA جنین در جریان خون مادر تأثیر بگذارند و بر نتایج NIPT تأثیر بگذارند.
    • خطاهای فنی: خطاهای حین جمع آوری، پردازش یا تجزیه و تحلیل نمونه نیز می تواند در نتایج NIPT اختلال ایجاد کند.
      

      چه زمانی آزمایش NIPT یا سل فری درخواست می شود؟

      آزمایش غربالگری غیرتهاجمی قبل از تولد (NIPT) را می توان در طول یا بعد از هفته دهم بارداری انجام داد. نمونه‌های جمع‌آوری‌شده قبل از این زمان به‌طور خودکار رد می‌شوند، بنابراین مهم است که مطمئن شوید که حاملگی حداقل 10 هفته است.

      نتایج ممکن است به عنوان “خطر کم” (منفی) یا “خطر بالا” (مثبت) گزارش شود.

      نتیجه NIPT که به عنوان “منفی” یا “کم خطر” گزارش شده است به این معنی است که بعید است کودک هر یک از اختلالات کروموزومی خاصی را که غربالگری شده است داشته باشد. اکثر تست‌های NIPT خطر ابتلا به سندرم داون (تریزومی 21)، سندرم ادواردز (تریزومی 18) و سندرم پاتاو (تریزومی 13) را ارزیابی می‌کنند، اما بسته به اینکه چرا پزشک شما آزمایش را درخواست کرده است، ممکن است شامل کروموزوم‌های جنسی (X و Y) و برخی از سندرم های میکرودلیشن نیز باشد.

      مهم است که به خاطر داشته باشید که NIPT یک آزمایش غربالگری است، نه یک آزمایش تشخیصی، بنابراین ممکن است نوزاد واقعاً یک اختلال کروموزومی داشته باشد، حتی اگر نتایج غربالگری خطر کم را نشان دهد (نتیجه منفی کاذب). علاوه بر این، NIPT همه کروموزوم ها را غربال نمی کند و بسیاری از اختلالات ژنتیکی را که به دلیل تغییرات کوچکتر در DNA ایجاد می شوند، تشخیص نمی دهد. این بدان معناست که سایر ناهنجاری های کروموزومی یا اختلالات ژنتیکی می توانند وجود داشته باشند و توسط NIPT شناسایی نمی شوند.

      یک نتیجه NIPT که به‌عنوان «مثبت» یا «افزایش/خطر زیاد» گزارش می‌شود به این معنی است که کودک در معرض افزایش خطر شناسایی ناهنجاری است. توجه به این نکته ضروری است که، در حالی که توانایی این تست برای شناسایی صحیح حاملگی های در معرض خطر افزایش یافته سندرم داون بالا است، اما در تشخیص صحیح ناهنجاری های کروموزوم های دیگر، از جمله 18، 13 و X به خوبی نمی باشد. یادآوری این نکته ضروری است که NIPT یک آزمایش غربالگری است و نه یک آزمایش تشخیصی، بنابراین ممکن است که کودک واقعاً این اختلال را نداشته باشد (نتیجه مثبت کاذب).

      آزمایش تشخیصی را می توان با نمونه برداری از پرزهای کوریونی (CVS) که از بافت جفت نمونه برداری می کند، بین هفته 10 و 13 بارداری، یا آمنیوسنتز (آمنیو)، که از مایع آمنیوتیک نمونه برداری می کند، پس از حدود 16 هفته بارداری انجام داد. تجزیه و تحلیل کروموزومی توسط کاریوتایپ یا میکروآرایه کروموزومی بر روی نمونه انجام می شود تا اختلال مشکوک کروموزومی را رد یا تایید کند.

      در برخی موارد، آزمایشگاهی که آزمایش NIPT را انجام می‌دهد، زمانی که مقدار ناکافی cfDNA از جفت در نمونه خون مادر وجود داشته باشد، نتیجه «نامشخص» یا «بدون سلول» را نشان می‌دهد. تعدادی از عوامل ممکن است بر این اندازه گیری تأثیر بگذارند، مانند سن حاملگی، وجود جنین های متعدد (به عنوان مثال، دوقلوها) و وزن مادر. زنان چاق غلظت کمتری از cfDNA جفت در جریان خون خود دارند.