آزمایش آنالیز مایع منی | آنالیز اسپرم | Semen Analysis | اسپرموگرام

آنالیز مایع منی، یک تست آزمایشگاهی است که تعداد، تحرک، مورفولوژی و موارد دیگر اسپرم را ارزیابی می کند. این می تواند یک آزمایش باروری در مردان باشد یا تایید کند که وازکتومی موفقیت آمیز بوده است یا خیر. مایع منی ماده پیچیده ای است، که توسط اندام های تناسلی مردانه ایجاد می شود. این مایع بیشتر از آب، پلاسما و مخاط (یک ماده روان کننده) ساخته شده است.مایع منی حاوی اسید سیتریک، اسیدهای آمینه آزاد، فروکتوز، آنزیم ها، فسفوریل کولین، پروستاگلاندین، پتاسیم و روی است.

چرا آزمایش آنالیز مایع منی درخواست می شود؟

• برای تعیین وضعیت باروری مردان
• بعد از وازکتومی برای تعیین اینکه آیا عمل موفقیت آمیز بوده است یا خیر.

چه زمانی آزمایش آنالیز مایع منی بایستی انجام شود؟

• زمانی که فکر می کنید ممکن است مشکل باروری داشته باشید یا حدود سه ماه پس از انجام وازکتومی

یک نمونه آنالیز مایع منی در یک ظرف استریل و دهان گشاد، که از آزمایشگاه تهیه شده است، جمع آوری می شود. اغلب در محل(آزمایشگاه) جمع آوری می شود، اما گاهی اوقات ممکن است در منزل،جمع آوری شود. برای آزمایش ناباروری، نمونه باید ظرف یک ساعت پس از جمع آوری آنالیز شود. پس بسیار مهم است که نمونه های گرفته شده در منزل به سرعت به آزمایشگاه تحویل گردد.

آمادگی قبل از انجام آزمایش آنالیز مایع منی:

• روش جمع آوری نمونه را برای بیمار توضیح دهید.
• به بیمار آموزش دهید که قبل از جمع آوری نمونه، 2 تا 5 روز از فعالیت جنسی یا خودارضایی خودداری کند. از پرهیز طولانی مدت قبل از جمع آوری باید جلوگیری کرد، زیرا ممکن است کیفیت سلول های اسپرم و به ویژه تحرک آنها کاهش یابد.
• ظرف مناسب برای جمع آوری مایع منی را به بیمار بدهید.
• به بیمار آموزش دهید تا چند روز قبل از جمع آوری از نوشیدنی های الکلی خودداری کند.
• توجه داشته باشید که مایع منی بهتر است از طریق انزال در یک ظرف تمیز جمع آوری شود. برای بهترین نتایج، نمونه باید با خودارضایی در مطب پزشک یا آزمایشگاه جمع آوری شود.
• توجه داشته باشید که در خانه بیمار با قطع رابطه جنسی یا خودارضایی به دست می آید کمتر رضایت بخش و مورد تایید برای آنالیز می باشند. اما اگر در منزل نمونه گیری انجام شد به مراحل رویه ای زیر توجه کنید:

1. اگر بیمار ترجیح می دهد نمونه را در خانه جمع آوری کند، می توان از کاندوم سیلاستیک بدون روان کننده در حین قطع رابطه جنسی استفاده کرد.
2. از بیمار بخواهید که این نمونه های خانگی را ظرف نیم ساعت ساعت پس از جمع آوری به آزمایشگاه تحویل دهد.
3. به بیمار بگویید از گرما و سرمای بیش از حد در طول حمل و نقل نمونه خودداری کند(ترجیحا در نزدیکی دمای بدن حمل شود)

• تاریخ انزال مایع منی قبلی را همراه با زمان جمع آوری و تاریخ نمونه تازه ثبت کنید.
•  به بیمار بگویید چه زمانی و چگونه نتایج آزمایش را به دست آورد. به یاد داشته باشید که نتایج غیرطبیعی ممکن است تأثیر مخربی بر تمایلات جنسی بیمار داشته باشد.
• مایع منی در یک منطقه خصوصی با خود تحریکی جمع آوری می شود. برخی از مردان، به دلایل مذهبی یا دلایل دیگر، ممکن است بخواهند در حین مقاربت، با استفاده از کاندوم، مایع منی جمع آوری کنند. در این صورت، باید کاندوم سیلاستیک بدون روان کننده را تهیه کند زیرا کاندوم های روغن کاری شده می توانند بر نتایج آزمایش تأثیر بگذارند.
• اسپرم ها بسیار حساس به دما هستند. اگر جمع آوری در خانه انجام می شود، نمونه باید در دمای بدن با نگه داشتن آن در کنار بدن هنگام حمل و نقل نگهداری شود. نباید آن را برای مدت طولانی در دمای اتاق قرار داد و نباید در یخچال نگهداری شود.
• تحرک اسپرم پس از انزال کاهش می یابد. بنابراین، زمان و دما برای به دست آوردن نتایج دقیق بسیار مهم هستند. اگر نمونه ضعیف باشد، ممکن است نیاز به آزمایش مجدد باشد.

چه چیزی در آزمایش آنالیز مایع منی مورد بررسی قرار می گیرد؟

آنالیز مایع منی به صورت کامل، کمیت و کیفیت مایع آزاد شده در طول انزال را اندازه گیری می کند. هم قسمت مایع به نام مایع منی و هم سلول های میکروسکوپی متحرک به نام اسپرم را ارزیابی می کند. اغلب در ارزیابی ناباروری مردان استفاده می شود. نسخه کوتاه‌تر آنالیز مایع منی تنها چند ماه پس از انجام وازکتومی مرد، وجود اسپرم در مایع منی را بررسی می‌کند تا مشخص شود آیا جراحی موفقیت‌آمیز بوده است یا خیر.

منی مایعی چسبناک و سفید رنگ است که حاوی اسپرم و فرآورده های چندین غده است. در هنگام انزال نسبتاً غلیظ است اما در عرض 10 تا 30 دقیقه ویسکوزیته آن کم می شود یا به صورت مایع می شود. اسپرم سلول‌های تولید مثلی در مایع منی هستند که دارای سر، قسمت میانی و دم هستند و حاوی یک نسخه از هر کروموزوم (همه ژن‌های مرد) هستند.

اسپرم ها متحرک هستند و معمولاً از طریق مایع منی به جلو حرکت می کنند. در داخل بدن یک زن، این خاصیت آنها را قادر می‌سازد تا به سمت تخمک زن رفته و با آن ترکیب شوند و در نتیجه لقاح حاصل شود. هر نمونه مایع منی بین 1/5 تا 5/5 میلی لیتر (حدود یک قاشق چایخوری) مایع، حاوی حداقل 20 میلیون اسپرم در میلی لیتر، و مقادیر مختلف فروکتوز (یک قند)، بافرها، مواد منعقد کننده، روان کننده ها و آنزیم هایی است که برای حمایت از اسپرم و فرآیند لقاح در نظر گرفته شده است.

آنالیز مایع منی شامل موارد زیر می شود:

• حجم مایع منی
• ویسکوزیته – قوام یا ضخامت مایع منی
• تعداد اسپرم – تعداد کل اسپرم
• غلظت اسپرم (تراکم) – تعداد اسپرم در هر حجم مایع منی
• تحرک اسپرم – درصد قادر به حرکت و همچنین قدرت و مستقیم حرکت اسپرم
• تعداد یا درصد اسپرم های طبیعی و غیر طبیعی (معیب) از نظر اندازه و شکل (مورفولوژی)
• انعقاد و مایع سازی – چقدر سریع مایع منی از قوام غلیظ به مایع تبدیل می شود
• فروکتوز – قند موجود در مایع منی که به اسپرم انرژی می دهد
• pH – اسیدیته را اندازه گیری می کند
• تعداد اسپرم نابالغ
• تعداد گلبول های سفید (سلول هایی که نشان دهنده عفونت هستند)

تولید منی به عملکرد بیضه ها بستگی دارد. آنالیز مایع منی معیاری برای سنجش عملکرد بیضه است. هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (Gn-RH) هیپوفیز را برای تولید هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئین کننده (LH، که هورمون محرک سلول بینابینی نیز نامیده می شود) تحریک می کند. FSH رشد سلول سرتولی را برای تشویق تولید اسپرم تحریک می کند. LH سلول‌های لیدیگ را برای تولید تستوسترون آماده می‌کند که به نوبه خود لوله‌های نیمه‌نیفر را برای تولید اسپرم تحریک می‌کند.

تولید ناکافی اسپرم می تواند نتیجه نارسایی اولیه غدد جنسی (به دلیل سن، علت ژنتیکی [سندرم کلاین فلتر]، عفونت، تشعشع، یا ارکیکتومی جراحی) یا نارسایی ثانویه گناد (به دلیل بیماری های هیپوفیز) باشد. این اشکال نارسایی گناد را می توان با اندازه گیری سطوح LH و FSH متمایز کرد.

در نارسایی اولیه گناد، سطوح LH و FSH افزایش می یابد. در نارسایی ثانویه غدد جنسی، کاهش می یابند. آزمایش‌های تحریک با استفاده از آگونیست‌های Gn-RH مانند لوپرولید استات کلومیفن، یا گنادوتروپین جفتی انسانی نیز در تمایز استفاده می‌شوند. مردان مبتلا به آسپرمی (بدون اسپرم) یا الیگواسپرمی (کمتر از 20 میلیون در میلی لیتر) باید از نظر غدد درون ریز از نظر انحرافات هیپوفیز، تیروئید یا بیضه ارزیابی شوند.

مایع منی تازه جمع آوری شده ابتدا از نظر حجم، pH، ویسکوزیته اندازه گیری می شود. پس از مایع شدن انزال سفید و ژلاتینی، شمارش اسپرم انجام می شود. مردانی که شمارش بسیار کم یا خیلی زیاد دارند، احتمالاً نابارور هستند. سپس تحرک اسپرم ارزیابی می شود. حداقل 50 درصد باید تحرک پیشرونده سریع (بیشتر از  25 میکرومتر بر ثانیه در 37 درجه سانتیگراد) یا کند نشان دهند.

مورفولوژی با رنگ آمیزی مایع منی و محاسبه تعداد اسپرم با مورفولوژی طبیعی در مقابل غیر طبیعی مورد مطالعه قرار می گیرد. با استفاده از معیار کروگر، مورفولوژی اسپرم باید بیشتر از 14 درصد باشد تا طبیعی در نظر گرفته شود. مورفولوژی کمتر از 4 درصد با ناباروری شدید همراه است.

عوامل مداخله گر در آزمایش آنالیز مایع منی:

داروهایی که ممکن است تعداد اسپرم را کاهش دهند: عوامل ضد نئوپلاستیک، آزاتیوپرین، سایمتیدین، استروژن ها، کتوکونازول، متیل تستوسترون

اهمیت بالینی آزمایش آنالیز مایع منی:

• ناباروری:یکی از شایع ترین علل ناباروری تولید ناکافی اسپرم است.
• وازکتومی (انسداد مجرای دفران): قبل و بعد از اینکه وازکتومی در نظر گرفته شود، تجزیه و تحلیل مایع منی ضروری است.
• اورکیت: معمولاً توسط یک ویروس (واریسلا) یا به ندرت توسط باکتری ایجاد می شود.
• نارسایی بیضه: می تواند مادرزادی (سندرم کلاین فلتر) یا اکتسابی (مثلاً عفونت) باشد. معمولاً با اشکال اکتسابی نارسایی بیضه، اسپرم وجود دارد اما در مقادیر کم. با اشکال مادرزادی نارسایی بیضه، هیچ اسپرمی دیده نمی شود.
• هیپرپیرکسی
• واریکوسل: یک مفهوم رایج در تجزیه و تحلیل اسپرم “الگوی استرس” نامیده می شود. گفته می شود که این حالت زمانی وجود دارد که بیش از 20 درصد از اسپرم ها ظاهر غیر طبیعی داشته باشند و تعداد اسپرم ها کم باشد. الگوی استرس نشان دهنده وجود واریکوسل یا بیماری تب دار اخیر است.
• وضعیت پاتولوژیک هیپوفیز (آدنوم، انفارکتوس): به دلیل کاهش یا عدم وجود سطوح LH و FSH باعث هیپوسپرمی می شود. در نتیجه، اسپرم زایی رخ نمی دهد.

علت ناباروری مردان چیست؟

برخی از علل شایع ناباروری مردان عبارتند از آسیب به بیضه ها در اثر عفونت ها (مانند اوریون)، شیمی درمانی/ پرتودرمانی، ضربه یا جراحی، انسداد لوله هایی که منی را به آلت تناسلی می برند که به دلیل زخم ناشی از عفونت یا داشتن فیبروز کیستیک، ایجاد می شود.

واریکوسل (مجموعه بزرگ شده رگ های خونی در کیسه بیضه که دمای بیضه ها را افزایش می دهد، که می تواند منجر به تولید کم اسپرم شود)، داشتن بیماری ژنتیکی سندرم کلاین فلتر و هر چیزی که سطح هورمون های LH و FSH را کاهش می دهد، مانند یک تومور هیپوفیز بیماری های مزمن، سلامت کلی ضعیف، چاقی، برخی داروها و سوء مصرف مواد نیز ممکن است تولید اسپرم و باروری را کاهش دهند.

عفونت اسپرم چیست و چه علایمی دارد؟

عفونت اسپرم شرایطی است که در آن میکروارگانیسم‌های مضر مانند باکتری یا ویروس، منی و/یا دستگاه تناسلی مرد را آلوده می‌کنند. عفونت اسپرم می تواند بر کمیت و کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد و منجر به ناباروری مردان یا کاهش باروری شود.

عفونت‌هایی که معمولاً بر دستگاه تناسلی مردان تأثیر می‌گذارند عبارتند از عفونت‌های مقاربتی (STIs) مانند کلامیدیا، سوزاک و HIV. عفونت های غیر مقاربتی مانند عفونت های دستگاه ادراری (UTIs)، پروستاتیت (التهاب غده پروستات) و اپیدیدیمیت (التهاب اپیدیدیم، لوله ای که اسپرم را از بیضه ها حمل می کند) نیز می توانند باعث عفونت اسپرم شوند.

علائم عفونت اسپرم بسته به نوع عفونت و شدت آن می تواند متفاوت باشد. برخی از علائم رایج عبارتند از:

• درد یا ناراحتی در هنگام ادرار یا انزال
• تب، لرز یا علائمی شبیه آنفولانزا
• تورم یا حساسیت در بیضه ها یا کیسه بیضه
• ترشح غیر طبیعی از آلت تناسلی
• کاهش میل جنسی یا اختلال نعوظ

در صورت عدم درمان، عفونت اسپرم می‌تواند منجر به عوارض جدی از جمله ناباروری مردان، درد مزمن لگنی و حتی عفونت‌های سیستمیک شود که می‌تواند زندگی را تهدید کند.

درمان عفونت اسپرم معمولاً شامل آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضد ویروسی بسته به نوع عفونت است. در برخی موارد، مداخله جراحی ممکن است برای برداشتن بافت های عفونی یا اصلاح ناهنجاری های ساختاری ضروری باشد. اگر مشکوک به عفونت اسپرم یا علائم عفونت دستگاه تناسلی مردانه هستید، باید فوراً به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.

درمان ناباروری مردان چیست؟

درمان به علت آن بستگی دارد. این می تواند شامل جراحی برای ترمیم واریکوسل یا انسداد، تزریق هورمون یا استفاده از فناوری های کمک باروری باشد.